غار تاریخی کمیشان شهرستان نکا
روستای کمیشان در ٢٥ كیلومتری شرق ساری ، ٥ كیلومتری شرق نكا و ١٠ كیلومتری غرب بهشهر در كنار جاده سراسری تهران – مشهد در بخش مركزی از دهستان مهروان واقع و از شمال به روستای شورابسر ، از غرب به روستای گل خیل ، از شرق به روستای خانه سر و از جنوب به سلسله كوههای البرز محدود می باشد .
با توجه به شواهد و قرائن موجود و آثار باستانی كه در مناطق مختلف جنگلی روستا موجود می باشد و با توجه به اكتشافاتی كه در غار كمیشان صورت گرفته ، كمیشان پیشینه ای چند هزارساله دارد كه در طی سیر تاریخی ، تغییرات چشمگیری بخود دیده است . وجود مناطق تاریخی و باستانی همچون «قلعه دوك» ، «دختر قلعه» ، قناتهای قدیمی معروف به «سی چلو» ، قبرستان گبریها ، غار كمیشان و … بیانگر این قدمت تاریخی می باشد .
غار کمیشان از جمله مهمترین غارهای تاریخی استان مازندران محسوب می شود. این غار در ٥کیلومتری نکا و ١٠ کیلومتری بهشهر، در ١کیلومتری شرق روستایی به نام «کمیشان» و در محدوده تقسیمات استانی روستای خانه سر واقع شده است. این غار در ضلع جنوبی روستاهای خانه سر و کمیشان ، در روی تپه های آهکی سمت راست جاده سراسری نکا– بهشهر قرار دارد. در این محوطه باستانی، بقایای کشاورزی با ۱۳ هزار سال قدمت کشف شده است.
دهانه غار در سال ۱۳۶۷ بر اثر فعالیتهای صنعتی باز شد و در داخل آن ابزارهای سنگی ،استخوانهای جانوری،صدف نرم تنان وسفالینه هایی کشف گردید که به مرکز میراث فرهنگی استان انتقال داده شد. نخستین مطالعات بر روی ابزارها در سال ۱۳۷۹ انجام پذیرفت که قدمتی در حدود فرا پارینه سنگی یعنی۱۸ تا۱۲ هزار سال پیش برای آن در نظر گرفتند.
غار کمیشان از جمله غارهای آهکی و انحلالی است که در دامنه شمالی کوه‌های « هوتوکش» واقع شده است. این محوطه در دامنه ی یک صخره آهکی کم ارتفاع با ارتفاع ۴۵ متر از سطح دریا قرار گرفته است. ارتفاع دیوار صخره‌ای که غار در آن شکل گرفته است ، حدود ۱۵ متر و عرض دهانه ی غار ۶ و ارتفاع دهانه از کف فعلی ٤/٤٥ متراست.
در سال ۱۳۸۲ این غار در قالب طرح پژوهشی باستان شناسی مازندران توسط آقای ماهفروزی و همکارانش مورد باز بینی قرار گرفت و این غار را یکی از مهمترین غارهای باستانی ایران دانستند. آخرین بررسی های به عمل آمده توسط آقای ماهفروزی در۱۰ اردیبهشت ۱۳۸۸ انجام شد و ایشان فرمودندکه مطالعه روی رسوبات برش های لایه نگاری غار کمیشان که توسط سامان حیدری و الهام قصدیان از دانشگاه تورینگن آلمان انجام گرفته است نشان می دهد که این رسوبات متعلق به دو دوره بوده است ؛ دوره نخست به فرا پارینه سنگی و دوره ای دیگربه آغاز نو سنگی مربوط می شود.
کاوشگران با هدف گاه نگاری، تعیین قدمت، طبقه بندی مصنوعات سنگی، بازسازی اقلیم و مطالعه رژیم غذایی ساکنان این منطقه تحقیقات خود را در این محوطه تاریخی آغار کردند . تاکنون ۴۰ هزار تکه استخوانی ، ۳۰ هزار دست ابزارهای سنگی که به عنوان ابزار به کار می رفت و تعدادی سفال در لایه های بالایی کشف شده که می تواند جوابگوی بسیاری از سوالات در خصوص شیوه و نحوه زندگی مردم این منطقه باشد.
نتایج اولیه به دست آمده از کاوش در این محوطه ، حاکی از وجود استقرارهایی هم عرض با استقرار های «هوتو»، «کمربند» و «ال تپه» بوده و بر اساس مطالعات مقدماتی دست ساخته های سنگی از منظر ریخت شناسی و فن آوری ساخت می توان لایه‌های تحتانی آن را منتسب به فرا پارینه سنگی دانست، هر چند که حضور توالی های استقراری تا دوران های تاریخی نیز در این محوطه چشم گیر است(وحدتی نسب، ١٣٨٩: ٥). در بررسی سطح بالای غار کمیشان قطعات مختلف سفال های دوره ی تاریخی و اسلامی به همراه قطعات مختلف مصنوعات سنگی از قبیل سنگ مادر، تیغه ی داس و قطعات مختلف ریز تیغه و تراشه به دست آمده است. با توجه به وجود چنین داده های فرهنگی این احتمال می رود که محوطه بالا تپه غار کمیشان در دوره های مختلف مورد توجه گروه‌ها و جوامع ساکن در دشت منطقه بوده است.
همچنین چندین قطعه آجر، جوش کوره به همراه چند عدد سنگ پاشنه ی سنگی و هاون سنگی از این محوطه به دست آمد. وجود چنین مواد فرهنگی که به صورت متراکم در سطح محوطه مشاهده شده و همین طور وجود بقایای آجر و سنگ گویای وجود معماری در این قسمت است.
غار کمیشان یکی از مهمترین غارهای ایران محسوب می‌شود که در تاریخ ٧/١٦/ ١٣٧٩ به شماره ٢٧٩٧ در فهرست آثار ملی به ثبت رسید. با این وجود فعالان میراث‌فرهنگی وضعیت این سایت باستانی را مناسب توصیف نمی‌کنند. دست‌اندازی‌های متعدد متجاوزان سبب شد که متولیان میراث‌فرهنگی برای حفظ این غار اقدام به نصب در آهنی کنند. همچنین وضعیت نامناسب غار کمیشان به‌دلیل محصور شدن در میان بوته‌های علف‌های هرز سبب شده که تجاوز به حریم درجه یک توسط کشاورزان به فاصله کمتر از ده متری ورودی غار برسد. درحالی که اطراف این غار سفال، استخوان و حتی ابزار سنگی مشاهده می‌شود. ضمن اینکه رویش بیش از حد گیاهان و علف‌های هرز در پیرامون این اثر باستانی و وجود خزندگان، دسترسی به غار را برای افراد عادی و گردشگران دشوار کرده و فضای امنی برای متجاوزان ایجاد کرده است. به‌گونه ای که برخی از حفاران غیرمجاز در کمال آرامش و امنیت با اره آهنی میله‌ها را بریده و به درون غار رفته‌اند
همچنین غار کمیشان مربوط به دوره پارینه سنگی و با قدمت ۱۲هزار ساله است .
همچنین غار کمیشان به شماره ۲۷۹۷ در فهرست آثار ملی ثبت شده است .
